در همایش ناگفته های سد سازی که در 29 اردیبهشت 89 به همت جمعیت حمایت از منابع طبیعی و محیط زیست- پیام سبز و دانشکده منابع طبیعی دانشگاه صنعتی اصفهان در دانشگاه صنعتی اصفهان تشکیل گردید، تعدادی از علاقمندان محیط زیست کشورمان، دانشگاهیان و محققان و کارشناسان محیط زیست شرکت داشتند. از جمعیت زنان مبارزه با آلودگی محیط زیست- تنکابن نیز دو تن از اعضاء در این همایش حضور بهم رساندند. لازم به گفتن است که جمعیت زنان مبارزه با آلودگی محیط زیست نه تنها اعضا تنکابنی خود را به همایش فرستاده بود، بلکه از شهرهای تهران، اصفهان، مشهد و سیرجان نیز چند نفر دیگر از اعضا در همایش شرکت داشتند. این همایش که در دو بخش صبح و بعدازظهر شکل گرفته بود، با برگزاری پانل تخصصی به پایان رسید. در این همایش پرشور مخالفان سد سازی به بیان نقطه نظرات خود پرداختند و در حاشیۀ همایش فیلم ارزشمندی در بارۀ آبخوان داری و فواید آن به نمایش درآمد. از نکات گفتنی، فروش چند کتاب ارزشمند از جمله کتاب سدهای خاموش به نیم بها در حاشیه همایش بود.
سخنران افتتاحیه همایش دکتر مهدی بصیری، عضو هیات علمی دانشکده منابع طبیعی دانشگاه اصفهان بود.
اهم سخنرانی ایشان چنین بود:
• با بررسی تاریخ ایران مشاهده می شود که این سدها نیستند که باقی مانده اند بلکه سازه های آبی ساده دوام یافته اند.
• از 1954، مشکلات ناشی از ساخت سدها مورد توجه قرار گرفتند. این توجه در ایالات متحد بیشتر از همه جا بود چرا که در آن کشور سدهای زیادی ساخته شده بودند. در کتاب "سدهای بزرگ و پوچی " نشان داده شد که مهندسین ارتش ایالات متحد از جنگ جهانی دوم فراغ یافته بودند، دست به تشکیل شرکت های مهندسی زده و ساخت سد را مطرح کردند. آن ها زمین ها را خریده، مردم را از آب محروم کردند. نتیجه کارهای آنها بیابان های وسیع غرب امریکاست. با شکل گیری این بیابان ها، فرسایش بادی نیز قوت گرفت و علاوه بر آن شوری زمین نیز مزید بر علت گردید.
• از کتاب های دیگری که به مشکلات ناشی از ساخت سدها پرداخته است کتاب "رودهای خاموش " است. کتاب ارزشمند دیگر در این باره، کتاب فناوری بی بندوبار (1969) می باشد.
• در ایران کمیته تحقیق، به بررسی مسائل و مشکلات ناشی از ساخت 150 سد پرداخته است. نتایج تحقیقات نشان می دهد:
1. هیچ یک از سدهای مورد مطالعه به اهداف پیش بینی شده دست نیافته اند.
2. هزینه تمام شده بیشتر از هزینه پیش بینی شده بوده است.
3. درآمد زایی سد از میزان پیش بینی شده کمتر بوده است.
4. سازندگان و طراحان، سد را به عنوان تنها گزینه برای رفع مشکلات ناشی از کم آبی در نظر گرفته بودند.
سخنران بعدی، دکتر حسین مرادی، عضو هیات علمی دانشکده منابع طبیعی دانشگاه صنعتی اصفهان بود. عنوان سخنرانی ایشان اثرات زیست محیطی پروژه های سد سازی و چارچوبهای قانونی ملی و بین المللی بود. دکتر مرادی در سخنرانی خود به پیامدهای سد سازی در بالادست پرداخته و اظهار داشت:
- امروزه بيش از 40000 كيلومتر مربع از اراضي كره زمين به دليل سدسازي از بين رفته اند؛
- سدهاي امروزي سطح درياچه وسيعتري نسبت به نمونه هاي مشابه قديمي دارند؛
- اين افزايش سطح افزايش تبخیر را به دنبال دارد به طوري كه سالانه حدود 170 كيلومتر مكعب آب از سطح درياچه سدهاي جهان از دست مي رود و اين ميزان برابر 7 درصد كل آبي است كه توسط تمامي فعاليت هاي انسان مصرف مي شود؛
- سدسازی موجبات حذف رسوبات از آب رودخانه ها در پايين دست مي شود. رسوباتي كه جهت حفاظت از بستر و ديواره رودخانه حياتي است؛
- يكي از مهمترين كاركردهاي روخانه ها تغذيه منابع آب زيرزميني بوده كه با احداث سد حذف مي شود؛
- انباشت رسوبات در پشت رودخانه سدها نيز كاهش ظرفيت آبگيري و توانايي توليد انرژي برقابي را به دنبال خواهد داشت و ازاين طريق هزینه های اقتصادی و زیست محیطی عظيمي را به دنبال خواهد داشت.
سخنران سپس با بیان اصولی از قانون اساسی جمهوری اسلامی و مقاوله نامه های بین المللی که کشور ما آنها را امضاء کرده است، سد سازی نه تنها اقدامی علیه محیط زیست می باشد و تاثیرات مخربی بر اکوسیستم های پرارزش میهن ما دارد، بلکه با مفاد قانون اساسی کشور و پیمان های بین المللی در تضاد است.
در این قسمت فیلم تاثربرانگیزی از وقوع سیلاب در هنگام ساخت سد کارون 4 به نمایش درآمد که مایه حیرت و ناراحتی شرکت کنندگان در همایش گردید.
سخنران بعدی همایش مهندس فاطمه ظفرنژاد بود. ایشان ضمن ذکر تاریخچه کوتاهی از ساخت سد در کشور ما که به بیش از 6 هزار سال پیش برمی گردد، به ذکر توضیحاتی در بارۀ دیگر سازه های آبی در ایران از جمله قنات و آب بندان کرد. در ادامه، سخنران با بررسی دورۀ جدید سدسازی که پس از کودتای 28 مرداد شکل گرفت، بیان داشت که سد سازی مغایر اصول قانونی اساسی کشور ما و مشخصاً اصول 44، 48 و 50 می باشد. ایشان در ادامه با بررسی نمونه ای عملکرد چند سد ساخته شده و در حال ساخت، به تاثیرات مخرب ساخت سد بر محیط زیست کشور پرداخت.
بعد از سرکار خانم ظفر نژاد، مهندس سعید سادات نیا از انجمن صنفی مهندسان معمار و شهرساز به ایراد سخنانی پیرامون معماری بومی ایران پرداخت و پس از ایشان مهندس محمود سلطانی کارشناس ارشد محیط زیست در بارۀ جنبش جهانی در برابرِ سدها به ایراد سخنرانی پرداخت. در این سخنرانی، ایشان با ذکر تاریخچه جنبش در برابر سدها، از پیامدهای ناگواری که در دیگر کشورها دامنِ فعالان محیط زیست را در مبارزه در برابرِ سدها می گیرد، سخن گفت و به ما یادآوری کرد، مبارزه علیه سدسازی هرگز و در هیچ جای جهان کار آسانی نبوده است. او در ادامه، از گروه های فعال در برابر سد سازی در ایران از انجمن صنفی مهندسان مشاور و معمار و شهرساز، انجمن علمی دانشکدة عمران دانشگاه شهید عباسپور، انجمن کوهنوردان ایران، جمعیت حمایت از منابع طبیعی و محیط زیست ( پیام سبز ) – اصفهان و جمعیت زنان مبارزه با آلودگی محیط‌زیست – تنکابن نام برد.
سپس دکتر آهنگ کوثر، پدر آبخوان داری نوین ایران به ایراد سخنرانی تحت عنوان كاهش زيانهاي خشكسالي و سيل با مهار كردن تندابها براي انباشتن آبخوانها: خرد در برابر سدهاي بزرگ، پرداخت. دکتر کوثر به نام فروزندۀ باران ها، روان کنندۀ تُنداب ها، و آفریدگار آب رُفت های درشت دانه سخن آغاز کرد و شرکت کنندگان را در برابر دو پرسش به نقل از خانم ساندرا پُستِل قرار داد:
”چرا بسياري از برنامه هاي نوين مديريت آب به بيراهه رفته اند؟“
”و چرا برنامه هاي پيچيده مهندسي و صرف هزينه هاي بسيار نتوانستهاند دشواري آب دنيا را برطرف كنند؟“
در ادامه ایشان به شیوه ای دلنشین و خودمانی در مذّمت ساخت سد و در پشتیبانی از فن سادۀ آبخوان داری سخن گفت.
سخنران بعدی، آقای اسفندیار امینی کشاورز و مدیرعامل کانون خبرگان کشاورزی استان اصفهان بود. ایشان با هشدار به شرکت کنندگان و با تشریح وضعیت اسفبار کشاورزان اصفهانی صفحه های دیگری از تبعات سدسازی را در برابر چشمان همگان گشود. آقای امینی به عنوان یک کشاورز، به تبعات اقتصادی از دست رفتن قنات ها، خشکی و کم آبی و توقف فعالیت های کشاورزی پرداخته و از دست رفتن مشاغل، مهاجرت های بی رویه و فرار نیروی کار کشاورزی، بزهکاری ناشی از بیکاری را از تبعات این امر برشمرد.
در ادامه همایش، شرکت کنندگان به سخنان آقای عباس محمدی، مدیر گروه دیده بان کوهستان انجمن کوهنوردان ایران گوش فرا دادند که از منظری دیگر به تبعات سد سازی پرداخت. او در ادامه پیشنهاد تشکیل یک کارگروه تخصصی متشکل از کارشناسان و فعالان حوزه های آب، کشاورزی، میراث فرهنگی، محیط زیست، جامعه شناسی، و حقوق از سازمان های غیر دولتی، تشکل های عشایر و روستایی و سازمان دولتی غیر فعال در سد سازی، برای انجام پروژه های تحقیقاتی در بارۀ بیلان کار سدهای کشور را داد. به زعم ایشان برخی نهادها مانند سازمان بازرسی کل کشور و یا مرکز پژوهش های مجلس می توانند دستور تشکیل این کارگروه های تخصصی را بدهند.
همایش با سخنرانی احمد خاتون آبادی در تبیین فرایند تکاملی جایگاه مشارکت مردم در حفاظت از محیط زیست ادامه یافته و در خاتمه با تشکیل یک پانل تخصصی، بحث و گفت و گو پیرامون سد سازی به کار همایش پایان داده شد. نکته جالب توجه حضور دکتر چمنی یکی از اعضای هیات عملی دانشکده عمران دانشگاه صنعتی اصفهان بود که به طنز گفت: "کسی نمی گوید ماست من ترش است، اما من به اینجا آمده ام که بگویم ماست من ترش است." این متخصص سازه های هیدرولیک نیز مخالف سد سازی بود. سخنان کوتاه ایشان با تشویق پرشور شرکت کنندگان همایش روبرو شد.
در پایان، همایش با صدور قطعنامه ای به کار خود پایان داد و در نهایت شرکت کنندگان در همایش با امضای طوماری خطاب به وزیر نیرو خواستار توقف ساخت سدها شدند.
نکته بسیار مثبت این همایش بازتاب گستردۀ همایش در رسانه ها بود. در صورت تمایل می توانید در بارۀ این همایش از جمله در اینجا، اینجا، اینجا و اینجا مطالعه بفرمائید.
ارائه آقای دکتر کوثر: کاهش زیان های خشکسالی و سیل با مهار کردن تندابها برای انباشتن آبخوانها
ارائه آقای دکتر مرادی: اثرات زیست محیطی پروژه های سدسازی و چارچوب های قانونی ملی و بین المللی
ارائه آقای مهندس سلطانی: جنبش جهانی در برابرِ سدها
ارائه سرکار خانم مهندس ظفرنژاد: پیامدهای سد سازی بر سرزمین و بیابانزایی (سدسازی بزرگ ترین فعالیت بیابانزای کشور)
اهم سخنرانی ایشان چنین بود:
• با بررسی تاریخ ایران مشاهده می شود که این سدها نیستند که باقی مانده اند بلکه سازه های آبی ساده دوام یافته اند.
• از 1954، مشکلات ناشی از ساخت سدها مورد توجه قرار گرفتند. این توجه در ایالات متحد بیشتر از همه جا بود چرا که در آن کشور سدهای زیادی ساخته شده بودند. در کتاب "سدهای بزرگ و پوچی " نشان داده شد که مهندسین ارتش ایالات متحد از جنگ جهانی دوم فراغ یافته بودند، دست به تشکیل شرکت های مهندسی زده و ساخت سد را مطرح کردند. آن ها زمین ها را خریده، مردم را از آب محروم کردند. نتیجه کارهای آنها بیابان های وسیع غرب امریکاست. با شکل گیری این بیابان ها، فرسایش بادی نیز قوت گرفت و علاوه بر آن شوری زمین نیز مزید بر علت گردید.
• از کتاب های دیگری که به مشکلات ناشی از ساخت سدها پرداخته است کتاب "رودهای خاموش " است. کتاب ارزشمند دیگر در این باره، کتاب فناوری بی بندوبار (1969) می باشد.
• در ایران کمیته تحقیق، به بررسی مسائل و مشکلات ناشی از ساخت 150 سد پرداخته است. نتایج تحقیقات نشان می دهد:
1. هیچ یک از سدهای مورد مطالعه به اهداف پیش بینی شده دست نیافته اند.
2. هزینه تمام شده بیشتر از هزینه پیش بینی شده بوده است.
3. درآمد زایی سد از میزان پیش بینی شده کمتر بوده است.
4. سازندگان و طراحان، سد را به عنوان تنها گزینه برای رفع مشکلات ناشی از کم آبی در نظر گرفته بودند.
سخنران بعدی، دکتر حسین مرادی، عضو هیات علمی دانشکده منابع طبیعی دانشگاه صنعتی اصفهان بود. عنوان سخنرانی ایشان اثرات زیست محیطی پروژه های سد سازی و چارچوبهای قانونی ملی و بین المللی بود. دکتر مرادی در سخنرانی خود به پیامدهای سد سازی در بالادست پرداخته و اظهار داشت:
- امروزه بيش از 40000 كيلومتر مربع از اراضي كره زمين به دليل سدسازي از بين رفته اند؛
- سدهاي امروزي سطح درياچه وسيعتري نسبت به نمونه هاي مشابه قديمي دارند؛
- اين افزايش سطح افزايش تبخیر را به دنبال دارد به طوري كه سالانه حدود 170 كيلومتر مكعب آب از سطح درياچه سدهاي جهان از دست مي رود و اين ميزان برابر 7 درصد كل آبي است كه توسط تمامي فعاليت هاي انسان مصرف مي شود؛
- سدسازی موجبات حذف رسوبات از آب رودخانه ها در پايين دست مي شود. رسوباتي كه جهت حفاظت از بستر و ديواره رودخانه حياتي است؛
- يكي از مهمترين كاركردهاي روخانه ها تغذيه منابع آب زيرزميني بوده كه با احداث سد حذف مي شود؛
- انباشت رسوبات در پشت رودخانه سدها نيز كاهش ظرفيت آبگيري و توانايي توليد انرژي برقابي را به دنبال خواهد داشت و ازاين طريق هزینه های اقتصادی و زیست محیطی عظيمي را به دنبال خواهد داشت.
سخنران سپس با بیان اصولی از قانون اساسی جمهوری اسلامی و مقاوله نامه های بین المللی که کشور ما آنها را امضاء کرده است، سد سازی نه تنها اقدامی علیه محیط زیست می باشد و تاثیرات مخربی بر اکوسیستم های پرارزش میهن ما دارد، بلکه با مفاد قانون اساسی کشور و پیمان های بین المللی در تضاد است.
در این قسمت فیلم تاثربرانگیزی از وقوع سیلاب در هنگام ساخت سد کارون 4 به نمایش درآمد که مایه حیرت و ناراحتی شرکت کنندگان در همایش گردید.
سخنران بعدی همایش مهندس فاطمه ظفرنژاد بود. ایشان ضمن ذکر تاریخچه کوتاهی از ساخت سد در کشور ما که به بیش از 6 هزار سال پیش برمی گردد، به ذکر توضیحاتی در بارۀ دیگر سازه های آبی در ایران از جمله قنات و آب بندان کرد. در ادامه، سخنران با بررسی دورۀ جدید سدسازی که پس از کودتای 28 مرداد شکل گرفت، بیان داشت که سد سازی مغایر اصول قانونی اساسی کشور ما و مشخصاً اصول 44، 48 و 50 می باشد. ایشان در ادامه با بررسی نمونه ای عملکرد چند سد ساخته شده و در حال ساخت، به تاثیرات مخرب ساخت سد بر محیط زیست کشور پرداخت.
بعد از سرکار خانم ظفر نژاد، مهندس سعید سادات نیا از انجمن صنفی مهندسان معمار و شهرساز به ایراد سخنانی پیرامون معماری بومی ایران پرداخت و پس از ایشان مهندس محمود سلطانی کارشناس ارشد محیط زیست در بارۀ جنبش جهانی در برابرِ سدها به ایراد سخنرانی پرداخت. در این سخنرانی، ایشان با ذکر تاریخچه جنبش در برابر سدها، از پیامدهای ناگواری که در دیگر کشورها دامنِ فعالان محیط زیست را در مبارزه در برابرِ سدها می گیرد، سخن گفت و به ما یادآوری کرد، مبارزه علیه سدسازی هرگز و در هیچ جای جهان کار آسانی نبوده است. او در ادامه، از گروه های فعال در برابر سد سازی در ایران از انجمن صنفی مهندسان مشاور و معمار و شهرساز، انجمن علمی دانشکدة عمران دانشگاه شهید عباسپور، انجمن کوهنوردان ایران، جمعیت حمایت از منابع طبیعی و محیط زیست ( پیام سبز ) – اصفهان و جمعیت زنان مبارزه با آلودگی محیط‌زیست – تنکابن نام برد.
سپس دکتر آهنگ کوثر، پدر آبخوان داری نوین ایران به ایراد سخنرانی تحت عنوان كاهش زيانهاي خشكسالي و سيل با مهار كردن تندابها براي انباشتن آبخوانها: خرد در برابر سدهاي بزرگ، پرداخت. دکتر کوثر به نام فروزندۀ باران ها، روان کنندۀ تُنداب ها، و آفریدگار آب رُفت های درشت دانه سخن آغاز کرد و شرکت کنندگان را در برابر دو پرسش به نقل از خانم ساندرا پُستِل قرار داد:
”چرا بسياري از برنامه هاي نوين مديريت آب به بيراهه رفته اند؟“
”و چرا برنامه هاي پيچيده مهندسي و صرف هزينه هاي بسيار نتوانستهاند دشواري آب دنيا را برطرف كنند؟“
در ادامه ایشان به شیوه ای دلنشین و خودمانی در مذّمت ساخت سد و در پشتیبانی از فن سادۀ آبخوان داری سخن گفت.
سخنران بعدی، آقای اسفندیار امینی کشاورز و مدیرعامل کانون خبرگان کشاورزی استان اصفهان بود. ایشان با هشدار به شرکت کنندگان و با تشریح وضعیت اسفبار کشاورزان اصفهانی صفحه های دیگری از تبعات سدسازی را در برابر چشمان همگان گشود. آقای امینی به عنوان یک کشاورز، به تبعات اقتصادی از دست رفتن قنات ها، خشکی و کم آبی و توقف فعالیت های کشاورزی پرداخته و از دست رفتن مشاغل، مهاجرت های بی رویه و فرار نیروی کار کشاورزی، بزهکاری ناشی از بیکاری را از تبعات این امر برشمرد.
در ادامه همایش، شرکت کنندگان به سخنان آقای عباس محمدی، مدیر گروه دیده بان کوهستان انجمن کوهنوردان ایران گوش فرا دادند که از منظری دیگر به تبعات سد سازی پرداخت. او در ادامه پیشنهاد تشکیل یک کارگروه تخصصی متشکل از کارشناسان و فعالان حوزه های آب، کشاورزی، میراث فرهنگی، محیط زیست، جامعه شناسی، و حقوق از سازمان های غیر دولتی، تشکل های عشایر و روستایی و سازمان دولتی غیر فعال در سد سازی، برای انجام پروژه های تحقیقاتی در بارۀ بیلان کار سدهای کشور را داد. به زعم ایشان برخی نهادها مانند سازمان بازرسی کل کشور و یا مرکز پژوهش های مجلس می توانند دستور تشکیل این کارگروه های تخصصی را بدهند.
همایش با سخنرانی احمد خاتون آبادی در تبیین فرایند تکاملی جایگاه مشارکت مردم در حفاظت از محیط زیست ادامه یافته و در خاتمه با تشکیل یک پانل تخصصی، بحث و گفت و گو پیرامون سد سازی به کار همایش پایان داده شد. نکته جالب توجه حضور دکتر چمنی یکی از اعضای هیات عملی دانشکده عمران دانشگاه صنعتی اصفهان بود که به طنز گفت: "کسی نمی گوید ماست من ترش است، اما من به اینجا آمده ام که بگویم ماست من ترش است." این متخصص سازه های هیدرولیک نیز مخالف سد سازی بود. سخنان کوتاه ایشان با تشویق پرشور شرکت کنندگان همایش روبرو شد.
در پایان، همایش با صدور قطعنامه ای به کار خود پایان داد و در نهایت شرکت کنندگان در همایش با امضای طوماری خطاب به وزیر نیرو خواستار توقف ساخت سدها شدند.
نکته بسیار مثبت این همایش بازتاب گستردۀ همایش در رسانه ها بود. در صورت تمایل می توانید در بارۀ این همایش از جمله در اینجا، اینجا، اینجا و اینجا مطالعه بفرمائید.
ارائه آقای دکتر کوثر: کاهش زیان های خشکسالی و سیل با مهار کردن تندابها برای انباشتن آبخوانها
ارائه آقای دکتر مرادی: اثرات زیست محیطی پروژه های سدسازی و چارچوب های قانونی ملی و بین المللی
ارائه آقای مهندس سلطانی: جنبش جهانی در برابرِ سدها
ارائه سرکار خانم مهندس ظفرنژاد: پیامدهای سد سازی بر سرزمین و بیابانزایی (سدسازی بزرگ ترین فعالیت بیابانزای کشور)
